Menopoz kadınlara çok tanıdık gelir, ancak diğer türlerde oldukça nadir görülür. Geçen yıl bilim insanları, tek bir şempanze popülasyonundaki dişilerin üreme yıllarını çoktan geride bıraktığını bildirdi. Ancak şempanzeler ve insanlar dışında araştırmacılar yalnızca beş türde menopozun açık kanıtını buldular; bunların hepsi balinalardı.
Bilim adamları menopozun neden evrimleştiğini uzun süredir tartışıyorlar. Belki dişilere evrimsel bir avantaj sağladı, belki de hayatlarının başka bir olumlu yönünün yan etkisiydi.
Beş balina türünün biyolojisini inceleyen yeni bir çalışmada araştırmacılar, menopozun hayvanlara evrimsel bir avantaj sağladığını savundu. Örneğin, yaşlı kadınların kızlarıyla aynı anda hamile kalması engellenebilir, böylece her iki yavruya da zarar verecek kaynak çatışmaları önlenebilirdi.
Nature dergisinde yayınlanan araştırmaya liderlik eden Exeter Üniversitesi'nden biyolog Samuel Ellis, balinaların insanlarla aynı nedenlerle menopoza girmiş olabileceğini söyledi.
“Belki de bu o kadar alışılmadık bir stratejidir ki oraya ulaşmanın tek yolu vardır” dedi Dr. Ellis.
Türlerin büyük çoğunluğunda dişiler yaşamları boyunca yumurta üretirler. Bu model doğal seçilim açısından anlamlıdır. Bir kadın hayatı boyunca ne kadar çok çocuğu başarılı bir şekilde yetiştirirse, genlerinin kopyaları da gelecek nesillere o kadar fazla aktarılacaktır. Uzun ömürlü dişiler bile tipik olarak bu kalıba uyuyor: Örneğin dişi filler 60'lı yaşlarına kadar doğurgan kalıyor.
Beş balina türü (katil balinalar, sahte katil balinalar, beyaz balinalar, kısa yüzgeçli pilot balinalar ve deniz gergedanları) bu kalıba uymuyor. Örneğin dişi katil balinalar genellikle yalnızca 40 yaşına gelene kadar ürerler, ancak 90'lı yaşlarına kadar da hayatta kalabilirler.
Katil balinaları incelemek nispeten kolaydır: Genellikle kıyı sularında yüzerler ve yüzeyde çok fazla zaman geçirirler. Ancak menopoza giren diğer türler kıyıdan uzakta yaşar ve dalış yaparak çok zaman harcarlar.
“Bu türlerin çoğu çok gizemli” dedi Dr. Ellis. “Deniz çok büyük bir yer.”
Balinaları kovalamak yerine Dr. Ellis ve meslektaşları, deniz biyologlarının halihazırda toplamış olduğu verilerden içgörü elde etmeye çalıştı. Örneğin bazen balina grupları toplu kıyıya vurarak kıyıya vuruyor. Deniz biyologları hayvanlarının vücutlarını incelerken, yaşlarını tahmin ediyorlar ve dişilerin hamile olup olmadıklarını veya hala yumurta üretip üretmediklerini belirlemek için otopsi yapıyorlar.
Dr. Ellis ve meslektaşları, menopoza giren beş balina türünün yanı sıra yunuslar ve ispermeçet balinaları gibi menopoza girmeyen 27 ilgili tür için veri topladı. İstatistiksel denklemleri kullanan Dr. Ellis ve meslektaşları balinaların ortalama yaşam süresini, ürettikleri yavru sayısını ve ne kadar süre doğurgan kaldıklarını ölçtüler.
Menopoza girmeyen türler arasında aynı eğilim dişi balinalarda da görülüyor: Daha büyük balinalar daha uzun yaşama eğiliminde.
Menopoza giren beş türde farklı bir model ortaya çıktı. Dişi balinalar, kendi boyutlarında bir balinadan beklenebilecek süre boyunca doğurgan kaldı. Ancak daha sonra tahmin edilen yaşam sürelerinin ötesinde ortalama 40 yıl hayatta kaldılar.
Bu bulgu, menopozun balinaların üreme yıllarını kısaltan mutasyonlar nedeniyle evrimleşmediğini düşündürmektedir. Bunun yerine doğal seçilim, üremeyi bıraktıktan sonra hayvanların yaşamlarını birkaç yıl daha uzatan mutasyonları tercih etmiş olmalı.
Peki bu yeni üreme davranışları hangi evrimsel avantajı getirmiş olabilir? Bir olasılık, yaşlı dişilerin artık kendi yavrularıyla aynı anda doğum yapmamasıdır. Bu sayede çatışmaya girmezler. Araştırmacılar, uzun vadede bu çatışmadan kaçınmanın menopozdaki balinaların genlerinin çoğunu aktarmalarına olanak sağlayacağını öne sürüyor.
Yaşlı dişi balinalar yavrularıyla çatışmak yerine yardım sağlayabilirler. Katil balinalarla ilgili daha önceki çalışmalarda araştırmacılar, yaşlı dişilerin uzun yolculuklarda sürülerini yönlendirdiğini bulmuşlardı. İnsanlar üzerinde yapılan çalışmalarda araştırmacılar, büyükannelerin torunlarının hayatta kalma şansını artıran ek beslenme sağlayabildiklerini de buldu.
Sadece beş balina türünün menopoza girdiğinin bilinmesi, bu avantajın ancak belirli koşullar altında sağlanabileceğini düşündürmektedir. Dr. Ellis, bir türün, dişilerin bir grupta uzun süre kaldıkları ve grubun genç üyeleriyle yakın akraba oldukları özel bir sosyal yaşam gerektirdiğini öne sürdü.
Araştırmada yer almayan Londra Hijyen ve Tropikal Tıp Okulu'ndan demograf Rebecca Sear, Dr. Ellis ve meslektaşları buldukları verileri akıllıca kullandılar.
“Okyanusta yaşadıklarını düşünürsek balinaların demografisi hakkında bu kadar çok şey biliyor olmamızı şaşırtıcı buluyorum” dedi.
Hipotezlerinin makul olduğunu söyledi ancak aynı zamanda nispeten az sayıda balinayı analiz edebildiklerini de belirtti.
“Bu tür işlerde çok dikkatli olmamız gerektiğini düşünüyorum” diyen Dr. Sear. “Bu gerçekten ilginç ve bilgilendirici ancak menopozun ilk etapta neden evrimleştiğine dair kesin bir kanıt sunmuyor.”
Bilim adamları menopozun neden evrimleştiğini uzun süredir tartışıyorlar. Belki dişilere evrimsel bir avantaj sağladı, belki de hayatlarının başka bir olumlu yönünün yan etkisiydi.
Beş balina türünün biyolojisini inceleyen yeni bir çalışmada araştırmacılar, menopozun hayvanlara evrimsel bir avantaj sağladığını savundu. Örneğin, yaşlı kadınların kızlarıyla aynı anda hamile kalması engellenebilir, böylece her iki yavruya da zarar verecek kaynak çatışmaları önlenebilirdi.
Nature dergisinde yayınlanan araştırmaya liderlik eden Exeter Üniversitesi'nden biyolog Samuel Ellis, balinaların insanlarla aynı nedenlerle menopoza girmiş olabileceğini söyledi.
“Belki de bu o kadar alışılmadık bir stratejidir ki oraya ulaşmanın tek yolu vardır” dedi Dr. Ellis.
Türlerin büyük çoğunluğunda dişiler yaşamları boyunca yumurta üretirler. Bu model doğal seçilim açısından anlamlıdır. Bir kadın hayatı boyunca ne kadar çok çocuğu başarılı bir şekilde yetiştirirse, genlerinin kopyaları da gelecek nesillere o kadar fazla aktarılacaktır. Uzun ömürlü dişiler bile tipik olarak bu kalıba uyuyor: Örneğin dişi filler 60'lı yaşlarına kadar doğurgan kalıyor.
Beş balina türü (katil balinalar, sahte katil balinalar, beyaz balinalar, kısa yüzgeçli pilot balinalar ve deniz gergedanları) bu kalıba uymuyor. Örneğin dişi katil balinalar genellikle yalnızca 40 yaşına gelene kadar ürerler, ancak 90'lı yaşlarına kadar da hayatta kalabilirler.
Katil balinaları incelemek nispeten kolaydır: Genellikle kıyı sularında yüzerler ve yüzeyde çok fazla zaman geçirirler. Ancak menopoza giren diğer türler kıyıdan uzakta yaşar ve dalış yaparak çok zaman harcarlar.
“Bu türlerin çoğu çok gizemli” dedi Dr. Ellis. “Deniz çok büyük bir yer.”
Balinaları kovalamak yerine Dr. Ellis ve meslektaşları, deniz biyologlarının halihazırda toplamış olduğu verilerden içgörü elde etmeye çalıştı. Örneğin bazen balina grupları toplu kıyıya vurarak kıyıya vuruyor. Deniz biyologları hayvanlarının vücutlarını incelerken, yaşlarını tahmin ediyorlar ve dişilerin hamile olup olmadıklarını veya hala yumurta üretip üretmediklerini belirlemek için otopsi yapıyorlar.
Dr. Ellis ve meslektaşları, menopoza giren beş balina türünün yanı sıra yunuslar ve ispermeçet balinaları gibi menopoza girmeyen 27 ilgili tür için veri topladı. İstatistiksel denklemleri kullanan Dr. Ellis ve meslektaşları balinaların ortalama yaşam süresini, ürettikleri yavru sayısını ve ne kadar süre doğurgan kaldıklarını ölçtüler.
Menopoza girmeyen türler arasında aynı eğilim dişi balinalarda da görülüyor: Daha büyük balinalar daha uzun yaşama eğiliminde.
Menopoza giren beş türde farklı bir model ortaya çıktı. Dişi balinalar, kendi boyutlarında bir balinadan beklenebilecek süre boyunca doğurgan kaldı. Ancak daha sonra tahmin edilen yaşam sürelerinin ötesinde ortalama 40 yıl hayatta kaldılar.
Bu bulgu, menopozun balinaların üreme yıllarını kısaltan mutasyonlar nedeniyle evrimleşmediğini düşündürmektedir. Bunun yerine doğal seçilim, üremeyi bıraktıktan sonra hayvanların yaşamlarını birkaç yıl daha uzatan mutasyonları tercih etmiş olmalı.
Peki bu yeni üreme davranışları hangi evrimsel avantajı getirmiş olabilir? Bir olasılık, yaşlı dişilerin artık kendi yavrularıyla aynı anda doğum yapmamasıdır. Bu sayede çatışmaya girmezler. Araştırmacılar, uzun vadede bu çatışmadan kaçınmanın menopozdaki balinaların genlerinin çoğunu aktarmalarına olanak sağlayacağını öne sürüyor.
Yaşlı dişi balinalar yavrularıyla çatışmak yerine yardım sağlayabilirler. Katil balinalarla ilgili daha önceki çalışmalarda araştırmacılar, yaşlı dişilerin uzun yolculuklarda sürülerini yönlendirdiğini bulmuşlardı. İnsanlar üzerinde yapılan çalışmalarda araştırmacılar, büyükannelerin torunlarının hayatta kalma şansını artıran ek beslenme sağlayabildiklerini de buldu.
Sadece beş balina türünün menopoza girdiğinin bilinmesi, bu avantajın ancak belirli koşullar altında sağlanabileceğini düşündürmektedir. Dr. Ellis, bir türün, dişilerin bir grupta uzun süre kaldıkları ve grubun genç üyeleriyle yakın akraba oldukları özel bir sosyal yaşam gerektirdiğini öne sürdü.
Araştırmada yer almayan Londra Hijyen ve Tropikal Tıp Okulu'ndan demograf Rebecca Sear, Dr. Ellis ve meslektaşları buldukları verileri akıllıca kullandılar.
“Okyanusta yaşadıklarını düşünürsek balinaların demografisi hakkında bu kadar çok şey biliyor olmamızı şaşırtıcı buluyorum” dedi.
Hipotezlerinin makul olduğunu söyledi ancak aynı zamanda nispeten az sayıda balinayı analiz edebildiklerini de belirtti.
“Bu tür işlerde çok dikkatli olmamız gerektiğini düşünüyorum” diyen Dr. Sear. “Bu gerçekten ilginç ve bilgilendirici ancak menopozun ilk etapta neden evrimleştiğine dair kesin bir kanıt sunmuyor.”